تشیع در زمان امام رضا (ع)

امام رضا (ع) بعد از شهادت پدرش ، دچار موقعیت‌ دشواری‌ شد که از هر جهت غم انگیز و موجب تاثر آن حضرت بود، زیرا از یک سو حکومت با تمام قدرت خود در تلاش بود که مـوجبات قـتل او را فراهم‌ کند‌ و از این‌ حیث آن حضرت در رنجش بودند و از سوی دیگر، شکاف عمیق و اختلاف میان اصحاب و یاران پدرش او‌ را دچار غم و اندوه کرده بود.


 

این اختلاف بـر اثـر اشاعه‌ پدیده‌ ای‌ ساختگی بـه وجـود آمد مبنی بر اینکه امام هفتم نمرده است، بلکه او زنده است و روزی می ‌‌خورد‌ و همو قائم آل محمد است و غیبت او همچون غیبت موسی بن عمران از‌ قـومش‌ مـی‌ باشد. نتیجه این تـفکر، وقـوف امامت بر موسی بن جعفر و عدم انتقال آن به فرزندش‌ امام رضا علیه (ع) بود (فضل الله، 1387 ش، ص75).


هنگامی که مامون در سال‌ 198 ه از جنگ با‌ قدرت‌ با امین فراغت یافت و خلافت بی منازع را به چـنگ آورد یـکی از اولین تدابیر او حل مشکل علویان ومبارزات تشیع بود .شاید مامون در ارزیابی خطر شیعیان برای دستگاه خود‌ واقع بینانه فکر می کرد.


 گمان زیاد بر این است که فاصله پانزده سـاله بـعد از شهادت امـام هفتم تا آن روز و به ویژه فرصت 5 ساله جنگ داخلی، جریان تشیع را‌ از‌ آمادگی بیشتری برای بر افراشتن پرچم حـکومت علوی برخوردار ساخته است.


 مامون این خطر را زیرکانه حدس زد و درصدد مـقابله بـا آن بـرآمد. به دنباله همین ارزیابی و تشخیص بود که‌ ماجرای‌ دعوت امام هشتم به خراسان و پیشنهاد الزامی و یا در نـوع ‌ ‌خـود بی نظیر بود، تحقق یافت.


 

امام رضا (ع) با تدبیری الهی بر مامون فـائق آمـد و او را در مـیدان‌ نبرد‌ سیاسی ای که خود به وجود آورده بود، به طور کامل شکست داد و نه تشیع، ضعیف یـا ریشه کن نشد، بلکه حتی سال 201 هجری یعنی سال ولایتعهدی آن‌ حضرت‌، یـکی‌ از پر برکت ترین سال‌ هـای‌ تـاریخ‌ تشیع شد و نفس تازه ای در مبارزات علویان دمیده شد. (خامنه ای، 1395 ش، ص 366-367)


مناظرات امام در مجمع علما و در‌ محضر‌ مامون‌ که در آن قوی ترین استدلال های امامت را‌ بیان‌ فرموده است، شاهد بر این مساله است .


 در آن سال در مدینه و شـاید بسیاری از آفاق اسلامی هنگامی که‌ خبر‌ ولایتعهدی‌ علی بن موسی الرضا رسید و در خطبه ها فضایل اهل‌ بیت بر زبان رانده شد و همه جا به عظمت و نیکی یاد شدند و دوستان آنان از ایـن حـادثه روحیه‌ و قوت‌ قلب‌ گرفتند.


بی خبرها و بی تفاوت ها با آن آشنا شدند و به‌ آن‌ گرایش یافتند و محدثثین و متفکرین شیعه معارفی را که تا آن روز جز در خلوت نمی شد‌ به‌ زبان‌ آورد ، در جلسات درسـی بـزرگ و مجامع عمومی بر زبان راندند (همان ص 375‌).

 
منبع: ابوالحسن‌عراقی, اعظم. “بررسی روایات مهدویت منقول از امام رضا (ع).” مطالعات قرآنی نامه جامعه 130, ش 17 (1398):ص 50-